ભગવાન શ્રીહરિના ગૂઢ સંકલ્પોથી અમદાવાદના ભક્તજનોએ મંદિર બાંધવાની કરેલી પ્રાર્થના. * અમદાવાદમાં મંદિર બાંધવા આનંદાનંદ સ્વામીનું આગમન. શ્રીહરિએ વાલ્મિકીરામાયણનું શ્રવણ કર્યું. નરનારાયણદેવની પ્રતિષ્ઠા કરવા શ્રીહરિનું શ્રીનગરમાં આગમન. શ્રીહરિની ભવ્ય શોભાયાત્રા. શ્રીનરનારાયણ ભગવાનનો પ્રતિષ્ઠાવિધિ. શ્રીનરનારાયણ ભગવાનનો મહિમા.
सुव्रत उवाच -
देशान्तरात् समायातो हरिर्दुर्गपुरे नृप ! । नवमे मास इत्येवं श्रुत्वा देशान्तरस्थिताः ।। १ ।।
तद्दर्शनार्थमाजग्मुर्भक्तास्तत्र सहस्रशः । कृत्वा ते दर्शनं तस्य द्वादश्यां लेभिरे मुदम् ।। २
सन्मानितास्ते हरिणा तत्रोषुर्वासराष्टकम् । हरिश्चन्दनयात्रायाश्चकार च महोत्सवम् ।। ३
उत्सवान्ते तमासीनं भक्ताः श्रीनगरौकसः । बद्धाञ्जलिपुटा राजन् ! प्रार्थयामासुरादरात् ।। ४
भगवन् ! पुरमस्माकं कृपयाऽयातुमर्हसि । विधातुं मन्दिरं तत्र सर्वेषामस्ति मानसम् ।। ५
गवेन्द्रदत्ताधिकृतिस्तत्रत्यो धरणीपतिः । अनुमोदत एतद्धि प्रीतिमांस्त्वयि सोऽस्ति च ।। ६
एतं मनोरथं तस्मादस्माकं प्रतिपूरय । करिष्यामो हि शुश्रूषां मुनिभिः सहितस्य ते ।। ७
સુવ્રતમુનિ કહે છે, હે રાજન્ ! ભગવાન શ્રીહરિ શ્રાવણ મહિનાથી ગઢપુરથી ગયા પછી દેશાંતરમાં ફરી પાછા નવમે મહિને ચૈત્રમાસમાં ગઢપુર પધાર્યા છે. આવા સમાચાર સાંભળી દેશદેશાંતરથી હજારો ભક્તો ભગવાન શ્રીહરિનાં દર્શન કરવા ગઢપુર આવવા લાગ્યા. સર્વે ચૈત્રવદ બારસને દિવસે શ્રીહરિનાં દર્શન કરી ખૂબજ આનંદ પામ્યા, ભગવાન શ્રીહરિએ તેઓનું સન્માન કર્યું, તેઓ આઠ દિવસ સુધી ગઢપુરમાં નિવાસ કરીને રહ્યા. શ્રીહરિએ વૈશાખસુદ અક્ષય તૃતીયાને દિવસે ચંદનયાત્રાનો મહોત્સવ પણ ઉજવ્યો.૧-૩
પછી સ્વસ્થ ચિત્તે પોતાના આસન ઉપર વિરાજમાન થયેલા ભગવાન શ્રીહરિની શ્રીનગરવાસી ભક્તજનોએ બે હાથ જોડી આદરથી પ્રાર્થના કરી કે, હે ભગવાન ! તમે કૃપા કરીને અમારા અમદાવાદ નગરમાં પધારો. કારણ કે ત્યાં મંદિર બાંધવાની અમારા સર્વે ભક્તજનોના મનમાં ઇચ્છા થઇ છે.૪-૫
અંગ્રેજ રાજાના ગવર્નરે અધિકાર આપેલા ગુજરાતના શાસનાધિકારી અને શ્રીનગરમાં નિવાસ કરતા શાસકે (કલેકટરે) મંદિર કરવાનું અનુમોદન કરેલું છે. અમે તેમની પાસે મંદિર બાંધવાની મંજૂરી માગી ત્યારે તેણે જલદીથી અહીં તમારૂં મંદિર કરો. એવું અનુમોદન આપ્યું છે. કારણ કે તે શાસકને તમારા ઉપર ખૂબજ પ્રેમ છે.૬
તેથી હે પ્રભુ ! શ્રીનગરમાં મંદિર બાંધવાનો અમારો મનોરથ છે તે તમે પૂર્ણ કરો. હે ભગવાન્ ! સંતોએ સહિત તમારી અમે ખૂબજ સેવા કરીશું.૭
इति तैः प्रार्थितो भक्तैर्भक्तिधर्मप्रपोषकः । नारायणस्तथेत्याह ते च हर्षं प्रपेदिरे ।। ८
आनन्दानन्दनामानं मुनिं प्राह ततो हरिः । एभिः सह श्रीनगरं गच्छ त्वं साम्प्रतं मुने ! ।। ९
तत्रत्यो नृपतिभूमिं दास्यते मन्दिराय नः । कारयेर्मन्दिरं तस्यां शिल्पशास्त्रानुसारतः ।। १०
जाते हि मन्दिरे तत्र प्रेषयेर्दूतमत्र च । तत्रैत्य स्थापयिष्यामि नरनारायणं ह्यहम् ।। ११
હે રાજન્ ! આ પ્રમાણે શ્રીનગરનિવાસી ભક્તજનોએ પ્રાર્થના કરી તેથી ભક્તિધર્મનું પોષણ કરનારા સ્વયં શ્રીહરિએ તથાસ્તુ કહીને પ્રાર્થના સ્વીકારી તેથી સર્વે ભક્તજનો ખૂબજ હર્ષ પામવા લાગ્યા.૮
અને શ્રીહરિએ આનંદાનંદ મુનિને કહ્યું કે, હે મુનિ ! તમે અત્યારે આ ભક્તજનોની સાથે શ્રીનગર જાઓ.૯
ત્યાંના અંગ્રેજ નૃપતિ મંદિર કરવા માટે આપણને ભૂમિનું દાન કરશે. તે ભૂમિમાં શિલ્પશાસ્ત્રના નિયમાનુસાર મંદિર બંધાવજો.૧૦
મંદિર તૈયાર થઇ જાય ત્યારે અહીં દૂતને મોકલજો. હું ત્યાં આવીને શ્રીનરનારાયણ ભગવાનની સ્થાપના કરીશ.૧૧
इत्युक्तः स तथेत्याह ते च भक्ताः प्रणम्य तम् । त्वयाऽगम्यमवश्यं हीत्युक्त्वा समुनयो ययुः ।। १२
प्राप्य श्रीनगरं तत्र स्वावासोचितवेश्मनि । स्वमण्डलेन सहित उत्ततार मुनिः स च ।। १३
पौरा यथोचितं तस्य परिचर्यामकुर्वत । तत्रत्यो नृपतिस्तस्य दर्शनार्थमुपागमत् ।। १४
स चाह तं मुने ! भूमिर्यावती या तवेप्सिता । तावतीं तां गृहाणाद्य प्रतिरोद्धा न कोऽपि ते ।। १५
ततो मुनिः स्वेप्सितायां दत्तायां तेन भूभुजा । मन्दिरं कारयामास भुवि रम्यं दृढं महत् ।। १६
चतुरैः शिल्पिभिस्तच्च कारयामास शोभनम् । तदपेक्षितवस्तूनि पौरा आजह्नुरादरात् ।। १७
देवप्रतिष्ठायोग्ये च जाते तस्मिन्मुनिः स तु । आपृच्छय गणकांश्चक्रे प्रतिष्ठाक्षणनिश्चयम् ।। १८
प्रेषयामास स ततः साधू द्वौ दुर्गपत्तनम् । हरिमानेतुमृषिराट् वृत्तं तच्च निवेदितुम् ।। १९
અમદાવાદમાં મંદિર બાંધવા આનંદાનંદ સ્વામીનું આગમન :- હે રાજન્ ! આ પ્રમાણે શ્રીહરિએ કહ્યું, ત્યારે સ્વામીએ કહ્યું કે, હે પ્રભુ ! તમે કહ્યું એ પ્રમાણે જ હું કરીશ. પછી શ્રીનગરના ભક્તજનો શ્રીહરિને પ્રણામ કરી કહેવા લાગ્યા કે, હે પ્રભુ તમે અવશ્ય પધારજો. એમ કહી આનંદાનંદ સ્વામી પોતાના મંડળની સાથે ગઢપુરથી શ્રીનગર જવા રવાના થયા.૧૨
શ્રીનગર આવી આનંદાનંદ સ્વામી પોતાના નિવાસને ઉચિત ભવનમાં સંતોના મંડળે સહિત ઉતારો કર્યો.૧૩
પુરવાસી ભક્તજનો સંતમંડળે સહિત આનંદાનંદ સ્વામીની યથાયોગ્ય જરૂરી સેવા કરવા લાગ્યા. ત્યાંના શાસનાધિકારી પણ આનંદાનંદ સ્વામીનાં દર્શને આવ્યા.૧૪
અને કહ્યું કે, હે મુનિ ! મંદિર કરવા માટે તમને જેટલા પ્રમાણમાં ભૂમિની ઇચ્છા હોય તેટલી ભૂમિ હું તમને આપું છું. તમે સ્વીકારો. અત્યારે આ બાબતમાં કોઇ તમને રોકનારો નથી.૧૫
હે રાજન્ ! આ પ્રમાણે કહ્યા પછી આનંદાનંદ સ્વામીએ તેણે આપેલી અને મનને ગમે તેવી રમણીય ભૂમિમાં અતિશય મજબૂત રમણીય વિશાળ મંદિર બંધાવ્યું.૧૬
તે વિશાળ મંદિરને ચતુર શિલ્પીઓએ સારી કળાથી શણગાર્યું, તે સમયે શ્રીનગરના સર્વે ભક્તજનો જે જોઇએ તે આદરપૂર્વક લાવી આપતા હતા.૧૭
હે રાજન્ ! આમ કરતાં શ્રીનરનારાયણ ભગવાનની પ્રતિષ્ઠાને યોગ્ય મંદિર તૈયાર થયું, ત્યારે શ્રેષ્ઠ જ્યોતિષને પ્રતિષ્ઠાનું મુહૂર્ત પૂછી તેના દિવસનો નિર્ણય કર્યો.૧૮
પછી આનંદાનંદ સ્વામીએ શ્રીહરિને બોલાવવા માટે તેમજ મંદિર રચનાનું સમગ્ર વૃત્તાંત નિવેદન કરવા માટે બે સંતોને ગઢપુર મોકલ્યા.૧૯
हरिस्तु तत्र निवसन्नार्षे रामायणं नृप ! । भ्रातृभ्यां सह शुश्रूषुः प्रत्यैक्षत तदागमम् ।। २०
तिथौ दशहराख्यायां गङ्गार्चनमहोत्सवम् । भानौ गगनमध्यस्थे कृत्वा विप्रानभोजयत् ।। २१
भ्रातृजायान्तिके यावद्बोक्तुं याति स्ववासतः । हरिस्तावत्तु तौ तत्राऽजग्मतुर्द्वारिकापुरात् ।। २२
तीर्थे गत्वा य आगच्छेत्तत्प्रत्युग्दमने विदन् । पुण्यं महत्तावभ्येत्य परिरेभे स सादरम् ।। २३
ज्येष्ठं स्वयं नमस्कृत्य कनिष्ठेन नमस्कृतः । पृा तत्स्वागतादीनि क्षणं व्यश्रमयच्च तौ ।। २४
स्नात्वा ततः सहैवाभ्यां बुभुजे प्रीणयन् स तौ । श्रीरामचरितं श्रोतुं प्रारम्भत् परेऽहनि ।। २५
શ્રીહરિએ વાલ્મિકીરામાયણનું શ્રવણ કર્યું :- હે રાજન્ ! આ બાજુ ગઢપુરમાં શ્રીહરિ પોતાના બન્ને ભાઇઓની સાથે વાલ્મિકી રામાયણ સાંભળવાની ઇચ્છાથી દ્વારિકાની યાત્રાએ ગયેલા તે બન્નેની પુનરાગમનની પ્રતીક્ષા કરતા હતા.૨૦
જેઠસુદ દશમી-દશેરાની તિથિએ સૂર્ય જ્યારે આકાશના મધ્ય ભાગમાં આવ્યા ત્યારે શ્રીહરિએ ગંગાપૂજનનો મહોત્સવ ઉજવી બ્રાહ્મણોને ભોજન કરાવ્યાં.૨૧
અને પોતે સુવાસિની ભાભીના નિવાસ સ્થાને ભોજન કરવા પધાર્યા. અને આ બાજુ બન્ને ભાઇઓ દ્વારિકાપુરીથી ગઢપુર પધાર્યા.૨૨
હે રાજન્ ! જે પુરુષો તીર્થ કરીને પાછા પધારે ત્યારે તેમની સન્મુખ જવામાં બહુજ મોટું પુણ્ય થાય છે. એ રીતને જાણતા હોવાથી શ્રીહરિ બન્ને ભાઇઓની સન્મુખ જઇ આદરપૂર્વક બાથમાં ઘાલીને ભેટયા.૨૩
શ્રીહરિએ મોટાભાઇ રામપ્રતાપજીને નમસ્કાર કર્યા અને નાનાભાઇ ઇચ્છારામજીએ શ્રીહરિને નમસ્કાર કર્યા. પછી તેમના સ્વાગત સમાચાર પૂછી બન્ને ભાઇઓને થોડી વિશ્રાંતિ લેવડાવી.૨૪
તે બન્નેની સાથે ભોજન લેવા શ્રીહરિએ સ્નાન કર્યું ને બન્ને ભાઇઓને વિનોદનાં વાક્યોથી આનંદ આપતા તેમની સાથે ભોજન કર્યું. પછી બીજે દિવસે એકાદશીના રામચરિત્ર સાંભળવાનો પ્રારંભ કર્યો.૨૫
एकादश्या निर्जलाया आरभ्य प्रतिवासरम् । ताभ्यां सह स सुश्राव वाल्मीकीयं यथाविधि ।। २६
पौषस्य शुक्लैकादश्यां तत्समाप्तिमचीकरत् । वाचकं तोषयामास वासोभूषाधनादिभिः ।। २७
माघस्नानं चकराथ नद्यां भक्तजनैः प्रगे । पौष्या आरभ्य माध्यन्तं कुर्वंश्चान्द्रायणव्रतम् ।। २८
व्रतान्ते ब्राह्मणान्साधूंस्तर्पयित्वा सहस्रशः । स्वयं च पारणां कृत्वा निषसादासने सुखम् ।। २९
तावच्छ्रीनगरात्साधू तावुपेत्य प्रणम्य तम् । पुरतस्तस्थतू राजन् ! मानयामास तौ स च ।। ३०
आदौ तौ भोजयित्वा तद्वृत्तं पप्रच्छ स प्रभुः । यथावत्तौ जगदतुस्तच्छ्रुत्वा सोऽन्वमोदत ।। ३१
હે રાજન્ ! શ્રીહરિએ સંવત ૧૮૭૭ ના જેઠસુદ નિર્જલા એકાદશીથી પ્રારંભ કરીને પ્રતિદિન બન્ને ભાઇઓની સાથે વાલ્મીકિ રામાયણનું વિધિ સહિત શ્રવણ કર્યું.૨૬
અને સંવત ૧૮૭૮ના પોષસુદી એકાદશીની તિથિએ તેની સમાપ્તિ કરી. વસ્ત્ર, આભૂષણો તેમજ ધન અર્પણ કરી વક્તા પ્રાગજી પુરાણીનું પૂજન કરી સંતોષ પમાડયા. આ પ્રમાણે આઠ માસ સુધી રામાયણનું શ્રવણ કર્યું.૨૭
હે રાજન્ ! ત્યાર પછી ભગવાન શ્રીહરિએ પોષમાસની પૂર્ણિમાથી ચાંદ્રાયણ વ્રતનો પ્રારંભ કરી માઘમાસની પૂર્ણિમા સુધી પ્રતિદિન ભક્તજનોની સાથે ઉન્મત્તગંગામાં પ્રાતઃકાળે માઘસ્નાન કરવા જતા.૨૮
તે વ્રતને અંતે હજારો બ્રાહ્મણો તેમજ સંતોને ભોજન કરાવી તૃપ્ત કરી સ્વયં શ્રીહરિએ પારણાં કરી પોતાના આસન ઉપર આવીને બેઠા.૨૯
તે સમયે બન્ને સંતો શ્રીનગરથી આવીને શ્રીહરિને સાષ્ટાંગ દંડવત્ પ્રણામ કરીને તેમની આગળ બેઠા. ત્યારે ભગવાન શ્રીહરિએ તે બન્ને સંતોને સ્વાગતાદિ પ્રશ્નો કરી સત્કાર કર્યો.૩૦
તેમાં પ્રથમ શ્રીહરિએ સંતોને ભોજન જમાડી પછી શ્રીનગરનું વૃત્તાંત પૂછયું. ત્યારે સંતોએ પણ સમગ્ર વૃત્તાંત કહી સંભળાવ્યું. સંતોનું વચન સાંભળી શ્રીહરિ તેમની પ્રાર્થનાનો સ્વીકાર કરી શ્રીનગર જવાનો નિર્ણય કર્યો.૩૧
तपस्याद्यतृतीयायां देवसंस्थापनक्षणम् । स ज्ञात्वा तत्पुरं गन्तुमादिदेशात्मनोऽनुगान् ।। ३२
निषिषेध स योषास्तु जयाद्या आगमोद्यताः । जनसम्मर्दबाहुल्यात् पुरे तत्र व्रतस्थिताः ।। ३३
आयास्यामो वयं शीघ्रमिहेत्याश्वास्य ता हरिः । क्षणे मौहूर्तिकैर्दत्ते सप्तम्यां निर्ययौ ततः ।। ३४
उत्तमेन क्षितिभुजा सह स्वीयैश्च पार्षदैः । सहस्रशोऽश्ववारैश्च वृतः क्षत्रियपुङ्गवैः ।। ३५
आरूढो जविनं चाश्वं सोदराभ्यां सहैव सः । मुनभिश्च ययौ स्वामी ततः श्रीनगरं नृप ! ।। ३६
तत्र तत्रार्च्यमानोऽसौ पथि भक्तव्रजैः प्रभुः । पञ्चमेऽहनि तत्प्रापत्स्वानुगैः सह पत्तनम् ।। ३७
નરનારાયણદેવની પ્રતિષ્ઠા કરવા શ્રીહરિનું શ્રીનગરમાં આગમન :- હે રાજન્ ! સંવત ૧૮૭૮ ના ફાગણસુદ તૃતીયાને દિવસે શ્રીનરનારાયણ ભગવાનની પ્રતિષ્ઠાનું મુહૂર્ત જાણી શ્રીહરિએ શ્રીનગર જવા માટે પોતાના સોમલાખાચર આદિ પાર્ષદોને તૈયાર થવાની આજ્ઞા કરી.૩૨
પોતાની સાથે શ્રીનગર આવવા તૈયાર થયેલી તેમજ અષ્ટપ્રકારે પુરુષના પ્રસંગનો ત્યાગ કરવારૂપ બ્રહ્મચર્યવ્રતનું પાલન કરી રહેલી જયાબા, લલિતાબા આદિ સ્ત્રીઓને શ્રીનગરમાં મનુષ્યોની ભીડને કારણે ત્યાં આવવું ઠીક નથી. એમ કહીને તેઓને ગઢપુરમાં રહેવાનું કહ્યું.૩૩
અને અમે સર્વે અહીં જલદી પાછા ફરીશું. એવું વચન આપી ભગવાન શ્રીહરિ મયારામભટ્ટ આદિ જ્યોતિષકારોએ બતાવેલા માઘવદ સાતમની તિથિના મુહૂર્તમાં દુર્ગપુરથી ચાલી નીકળ્યા.૩૪
હે રાજન્ ! શ્રીહરિએ સૂર્ય શુભ લગ્નમાં હતા ત્યારે જવા પ્રયાણ કર્યું. તે સમયે પૃથ્વીપતિ ઉત્તમરાજા, પોતાના રતનજી, ભગુજી આદિ બીજા હજારો પાર્ષદો તેમજ ક્ષત્રિય શ્રેષ્ઠ સોમ, સુરાદિ ઘોડેસ્વારોથી વીંટળાઇને વેગવાન ઘોડા ઉપર આરુઢ થઇ શ્રીહરિ પોતાના બન્ને ભાઇઓ તથા સર્વે સંતોની સાથે દુર્ગપુરથી શ્રીનગર જવા નીકળ્યા.૩૫-૩૬
માર્ગમાં આવતાં ગામોના ભક્તજનોના પૂજનનો સ્વીકાર કરતા શ્રીહરિ પોતાના પાર્ષદોની સાથે પાંચમે દિવસે શુભ એકાદશીની તિથિએ શ્રીનગર પધાર્યા.૩૭
पुरोपकण्ठे स्वावासं तडागमभितोऽकरोत् । कार्कराख्यं तत्र पौरा एत्य सेवामकुर्वत ।। ३८
नथ्थुर्हेमन्तरामश्च गणपत्यादयो द्विजाः । भक्ता भगवतः सेवामकुर्वत् मुदान्विताः ।। ३९
हीरचन्द्रो बर्हिचरो लालगुप्तश्च माणिकः । दामोदरादयो वैश्या भक्ताः पर्यचरंश्च तम् ।। ४०
गङ्गा रेवा च दीपालिर्लक्ष्मीः श्यामा शिवादयः । योषितो भक्तिमत्यस्तमसेवन्त यथोचितम् ।। ४१
अन्ये सहस्रशः पौरास्तद्दर्शनसमुत्सुकाः । बहिरभ्येत्य तं दृा प्रापुः परमनिर्वृतिम् ।। ४२
आतिथ्यं विदधुस्तस्य यथार्हं सानुगस्य ते । तमुपेत्यानन्दमुनिर्नत्वा स्वं वृत्तमाह च ।। ४३
હે રાજન્ ! ભગવાન શ્રીહરિએ નગરની સમીપના જ પ્રદેશમાં રહેલા કાંકરીયા તળાવની ચારે બાજુ ફરતે પોતાનો નિવાસ કર્યો. તે સમયે નગરવાસી ભક્તજનો તત્કાળ ત્યાં આવ્યા ને શ્રીહરિની સેવા કરવા લાગ્યા.૩૮
તે ભક્તોમાં નથુરામ, હેમંતરામ, ગણપતભાઇ આદિ બ્રાહ્મણ ભક્તો હતા. તે અતિશય હર્ષ પામતા શ્રીહરિની સેવા કરવા લાગ્યા.૩૯
તેમજ હીરાચંદ, બેચરભાઇ, લાલદાસ, માણેકલાલ, દામોદર આદિ વૈશ્ય ભક્તજનો હતા તે પણ શ્રીહરિની સેવા કરવા લાગ્યા.૪૦
અને બહેનોમાં ગંગા, રેવતી, દીવાળી, લક્ષ્મી, શ્યામા, શિવા આદિ ભક્તિવાળાં બહેનો હતાં તે પણ શ્રીહરિની યથાયોગ્ય સેવા કરવા લાગ્યાં.૪૧
હે રાજન્ ! શહેરના અન્ય હજારો ભક્તજનો શ્રીહરિનાં દર્શન કરવાની અતિ ઉત્કંઠાવાળા થઇ પુરની બહારના ભાગે કાંકરીયા તળાવે વિરાજતા ભગવાન શ્રીહરિના નિવાસસ્થાને આવ્યા ને દર્શન કરી પરમ આનંદ પામ્યા.૪૨
તે સમયે નથુરામ આદિ સમસ્ત ભક્તજનોએ સંતો પાર્ષદોએ સહિત શ્રીહરિનો યથાયોગ્ય આતિથ્ય સત્કાર કર્યો ને આનંદાનંદ સ્વામી ભગવાન શ્રીહરિની સમીપે આવી સાષ્ટાંગ દંડવત્ પ્રણામ કરીને પોતાનું મંદિર કરવા સંબંધી સમગ્ર વૃત્તાંત શ્રીહરિના પૂછવાથી કહેવા લાગ્યા.૪૩
द्वादश्यां पारणां कृत्वा प्रविवेश पुरं हरिः । प्रार्थ्यमानः पौरभक्तैरश्वमारुह्य भूषितम् ।। ४४
पुरतः पार्श्वतस्तस्य पृष्ठतश्च सहस्रशः । शतशो यूथशश्चेरुस्तदा भक्तजना नृप ! ।। ४५
नेदुर्दुन्दुभयस्तत्र वाद्यानि विविधानि च । गायकाश्च जगुर्हृष्टा गुणांस्तस्यैव सुस्वरम् ।। ४६
सहस्रशो यान्त्रिकाश्च बन्धुकीधूष्कृतीर्मुहुः । कुर्वन्तः पुरतेच्चरुर्बद्धनानाविधायुधाः ।। ४७
निशम्य पौरास्तमुदारकीर्तिं पुरं प्रविष्टं सह भक्तसङ्घैः । ससम्भ्रमं त्यक्तसमस्तकार्या द्राग्निः सरन्ति स्म बहिर्गृहेभ्यः ।। ४८
तद्दर्शनात्युत्सुकमानसास्ते विहाय मार्गं कृतपबिन्धाः । परस्परांसार्पितबाहवस्तं प्रतीक्षमाणा अभवन्नरेश ! ।। ४९
निशम्य वादित्रनिनादमुच्चैस्तदागमाशैकनिबद्धनेत्राः । प्रदर्शयन्तः करसंज्ञोशं दूरादपि प्राञ्जलयः प्रणेमुः ।। ५०
શ્રીહરિની ભવ્ય શોભાયાત્રા :- હે રાજન્ ! બારસને દિવસે સકલજનોના ચિત્તને પોતાની મૂર્તિમાં આકર્ષી લેતા શ્રીહરિએ ઉપવાસનાં પારણાં કરી પુરવાસી ભક્તોની પ્રાર્થનાથી અનેક શણગારોથી અલંકૃત કરેલા અશ્વ ઉપર આરુઢ થઇ ગુજરાતની રાજધાની શ્રીનગરમાં પ્રવેશ કર્યો.૪૪
હે રાજન્ ! તે સમયે સેંકડો અને હજારો ભક્તજનો ભગવાન શ્રીહરિની આગળપાછળ તેમજ બન્ને બાજુએ સમૂહમાં ચાલવા લાગ્યા.૪૫
એ સમયે દુંદુભિ આદિક વિવિધ પ્રકારનાં વાજિંત્રો વાગવા લાગ્યાં. ગાયકવૃંદ અતિ પ્રસન્ન થઇ સુમધુર સ્વરે શ્રીહરિના ગુણોનું ગાન કરવા લાગ્યા.૪૬
હજારો બંદૂકધારીઓ પોતાના શરીર પર અનેક પ્રકારનાં આયુધો બાંધી વારંવાર બંદૂકોના અવાજ કરતા કરતા શ્રીહરિની આગળ ચાલવા લાગ્યા.૪૭
હે રાજન્ ! હજારો ભક્તજનોની સાથે શ્રીહરિ અમદાવાદપુરમાં પ્રવેશ કરી રહ્યા છે, આવા સમાચાર સાંભળીને પુરવાસી જનો બેબાકળા થઇ પોતાનાં સમસ્ત સાંસારિક કાર્યોનો ત્યાગ કરી તત્કાળ ઘરની બહાર નીકળવા લાગ્યા.૪૮
હે નરેશ ! ભગવાન શ્રીહરિનાં દર્શન કરવામાં અતિશય ઉત્કંઠાવાળા પુરવાસી જનો માર્ગમાં શ્રીહરિને ચાલવાની જગ્યા છોડીને માર્ગની બન્ને બાજુએ પંક્તિબદ્ધ ઊભા રહી એક બીજાના ખભા ઉપર હાથ ટેકવીને શ્રીહરિના દર્શનની પ્રતીક્ષા કરવા લાગ્યા.૪૯
ઊંચેથી વાગી રહેલાં વાજિંત્રોનો નાદ સાંભળીને શ્રીહરિના આગમનની દિશામાં જ નેત્રોને સ્થિર કરી દૂરથી જ હાથ વડે શ્રીહરિને અરસપરસ દેખાડી બે હાથ જોડી પ્રણામ કરવા લાગ્યા.૫૦
सितातपत्रेण च चामराभ्यां स राजचिह्नेन विराजमानः । पुरं ददर्शाद्बुतभूरिशोभं हरिर्हरन् नागरमानसानि ।। ५१
सुगन्धितोयैश्च मदैर्गजानां संसिक्तघण्टापथचत्वरं च । समङ्गलद्रव्यसुवर्णकुम्भरम्भादिभिः प्राङ्गणदर्शनीयम् ।। ५२
अर्कांशुचञ्चत्पृथुसौधपङ्क्तिश्रियैव नाकभ्रमकृत्सुराणाम् । विराजितं चागुरुधूपदीपैर्ध्वजैः पताकाभिरिवाह्वयत्स्वम् ।। ५३
હે રાજન્ ! રાજચિહ્નોવાળાં શ્વેત છત્રથી અને બન્ને બાજુ ઢોળાઇ રહેલા ચામરોથી વિરાજમાન તથા નગરવાસીજનોને પોતાની મૂર્તિમાં આકર્ષણ કરી રહેલા શ્રીહરિ બહુ પ્રકારની શોભાએ યુક્ત શ્રીનગરને નિહાળવા લાગ્યા.૫૧
તે સમયે શેરીઓમાં સુગંધીમાન જળના છંટકાવ કરવામાં આવ્યા હતા. રાજમાર્ગ તથા ચોતરાઓમાં ગજમદના જળનો છંટકાવ કરવામાં આવ્યો હતો. પાંચ પ્રકારના મંગલ દ્રવ્યોની સાથે સુવર્ણના કુંભ તથા કેળાના સ્તંભ તેમજ શેરડીના દંડથી ઘરનાં આંગણાંઓ શણગારવામાં આવ્યાં હતાં.૫૨
સૂર્યની કિરણોથી શોભતા વિશાળ મહેલોની પંક્તિબદ્ધ શોભાથી દર્શને આવેલા દેવતાઓને પણ આ આપણું સ્વર્ગ છે કે શું ? એવો ભ્રમ પેદા થતો હતો. અગરુધૂપ, દીપોથી અને ધજા પતાકાથી જાણે પોતાને બોલાવતું હોયને શું ? તેમ એ શ્રીનગર શોભી રહ્યું હતું.૫૩
तं सम्प्रविष्टं सुमनोहराङ्गं पूर्णेन्दुकान्तं मितहासवक्त्रम् । स्वर्णातपत्रेण च चामराभ्यां राजश्रियं सन्ददृशुर्जनास्ते ।। ५४
आरुह्य हर्म्याणि पुराङ्गनाश्च त्यक्तान्यकार्याः सहसातिहर्षात् । व्यत्यस्तवस्त्राभरणा गवाक्षस्थिरेक्षणैस्तं पपुरानमन्त्यः ।। ५५
नानोपहारैर्वणिजोऽतिहर्षात्सम्माननं तस्य च तत्र तत्र । समाचरन्नुज्झितपण्यकार्या भावेन भक्ता इव भक्तिनम्राः ।। ५६
विप्राश्च तं साक्षतचन्दनेन पुष्पैः सहारेरभिवादनैश्च । समर्चयामासुरुदारभावा उच्चैश्च सामानि जगुः सुकण्ठाः ।। ५७
सम्मानयन् पौरजनान् यथार्हं बद्धाञ्जलीन् स्वाननदत्तनेत्रान् । स्वामी नवावासमुपेत्य राजंस्ततः शनैरुत्तरति स्म वाहात् ।। ५८
હે રાજન્ ! શ્રીનગરમાં પ્રવેશ કરી રહેલા શ્રીહરિનાં સર્વજનો દર્શન કરવા લાગ્યાં. તે સમયે પૂર્ણિમાના ચંદ્રમાની સમાન શોભી રહેલા અને મંદમંદ હાસ્ય કરતા શ્રીહરિ સુવર્ણના દંડવાળાં છત્ર ચામરોથી યુક્ત કોઇ રાજા મહારાજા જાણે પધારી રહ્યા હોય તેવી શોભાને ધરી રહ્યા હતા.૫૪
તેવા ભગવાનનાં દર્શન કરવાની અતિ ઉત્કંઠાવાળી નારીઓ ઘરકામનો ત્યાગ કરી ઉતાવળમાં વસ્ત્રો તથા આભૂષણો ઉલટાસૂલટા ધારણ કરી મહેલના ઝરૂખા ઉપર ચડી બારીવાટે સુસ્થિરનેત્રોથી આદરપૂર્વક નમસ્કાર કરવા લાગી.૫૫
હે રાજન્ ! બજારોમાં રહેલા વેપારીઓ પોતાના વેપારના કામકાજનો ત્યાગ કરી શ્રીહરિ ઉપર ભક્તિભાવ પ્રગટ થવાથી ભક્તોની જેમ નમ્ર થઇ અનેકવિધ ઉપચારોથી શ્રીહરિનું સન્માન કરવા લાગ્યા.૫૬
બ્રાહ્મણો પણ ચોખા, ચંદન તથા પુષ્પના હારો અર્પણ કરી તથા પ્રણામ કરીને શ્રીહરિની પૂજા કરવા લાગ્યા, જે મધુરકંઠવાળા વિપ્રો હતા તે ઉચ્ચસ્વરે સામવેદના મંત્રોનું ગાન કરવા લાગ્યા.૫૭
અને શ્રીહરિ પણ દર્શનાર્થી અને પૂજા કરતા સર્વે પુરવાસી ભક્તજનોનું સન્માન કરતા નવાવાસની પોળમાં પધારી ધીરેથી અશ્વ ઉપરથી નીચે ઉતર્યા.૫૮
गृहीत्वाथानन्दमुनेः पाणिं पाणौ स सर्वतः । अपश्यन्मन्दिरं नूत्नं शिल्पिनः प्रशशंस च ।। ५९
ततो मुहूर्तं तत्रासौ न्यषीदद्बक्तमण्डले । प्राहेहेदृग्मन्दिरं तु जातं नारायणेच्छया ।। ६०
प्रतिष्ठाविधिनिष्णातान् विप्रान् पृाथ सर्वशः । आहारयामास शुभानुपहारांश्च नागरैः ।। ६१
ततः स्वस्थानमभ्येत्य निषसादोच्च आसने । तद्दर्शनार्थमाजग्मुः सायाह्ने च पुरौकसः ।। ६२
दर्शनं तस्य कर्तुं च प्रत्यहं तत्पुराधिपः । आयाच्च प्राञ्जलिस्तस्थौ पुरतस्तस्य दासवत् ।। ६३
नृपं स मानयामास यथार्हं सोऽपि तं तथा । भूमिदानगुणं तस्य प्रशशंस हरिस्तदा ।। ६४
यत्ते कार्यं भवेत्तन्मे वाच्यं दासोऽस्मि ते प्रभो ! । इत्युक्त्वा च तमानम्य नृपतिः स्वालयं ययौ ।। ६५
હે રાજન્ ! પછી શ્રીહરિ આનંદાનંદ સ્વામીનો હાથ પકડીને નૂતન મંદિરને ચારે તરફથી નિહાળી શિલ્પીઓની પ્રશંસા કરવા લાગ્યા ને મંદિરની સમીપમાં ભક્તજનોની સભાને મધ્યે બેઘડી સુધી પાટ ઉપર વિરાજમાન થયા ને કહેવા લાગ્યા કે, આ શ્રીનગરમાં આટલું મોટું સુંદર નવ્ય ભવ્ય મંદિર શ્રીનરનારાયણદેવની ઇચ્છાથી જ થયું છે.૫૯-૬૦
પછી પ્રતિષ્ઠાવિધિ કરવામાં નિષ્ણાત પ્રાણગોવિંદાદિ બ્રાહ્મણોને પૂછી પ્રતિષ્ઠાવિધિના સર્વે શુભ ઉપચારો નગરવાસી ભક્તજનોની પાસે ભેળા કરાવ્યા.૬૧
પછી ભગવાન શ્રીહરિ નગરથી બહાર પોતાના નિવાસસ્થાને પધારી ઊંચા સિંહાસન ઉપર આવીને બિરાજમાન થયા. સાંજનો સમય થયો ત્યારે પુરવાસીજનો શ્રીહરિનાં દર્શન કરવા આવ્યા.૬૨
અને નગરના શાસનાધીકારી પણ પ્રતિદિન શ્રીહરિનાં દર્શન કરવા માટે આવતા ને તેમની આગળ દાસની જેમ બે હાથજોડી ઊભા રહેતા.૬૩
શ્રીહરિ તેમને યથાયોગ્ય સન્માન આપી આનંદ પમાડતા અને તે પણ ભગવાન શ્રીહરિને યથાયોગ્ય બહુ માન આપીને સત્કારતા. શ્રીહરિ પહેલે દિવસે તેના ભૂમિદાનની ખૂબજ પ્રશંસા કરી તેથી તે કહેવા લાગ્યા કે, હે પ્રભુ ! તમને જે કાંઇ પણ કામ પડે તે મને કહેજો. હું તમારો સેવક છું. એમ કહીને તે પોતાના નિવાસસ્થાને ગયા.૬૪-૬૫
नामसङ्कीर्तनं कृत्वा ततः कृष्णस्य सत्पतिः । पौरान् विसृज्य स्वावासे विधिं सान्ध्यं समाचरत् ।। ६६
सभायां प्रत्यहं तस्य माहात्म्यं पूर्तकर्मणः । वदतस्तत्र षट् घस्रा व्यतीयुर्नृपसत्तम ! ।। ६७
वादित्रघोषैर्विविधैश्च गीतैः सकौतुकं स्वस्वगृहांश्च नीत्वा । पौराः प्रभुं तं विविधोपचारैः सम्पूजयामासुरवाप्तकामाः ।। ६८
सन्तोषयन्सर्वजनान् हरिश्च तदर्पितं पत्रमपि स्वदोष्णा । गृन् स वै स्वाश्रितजीववृन्दं संस्थापयामास च धर्ममार्गे ।। ६९
नानाग्रामपुरेभ्यश्च पुंसां स्त्रीणां च सर्वतः । आजग्मुस्तत्र यूथानि द्रष्टुं तमनुवासरम् ।। ७०
द्वितीयायां तु भगवान् प्रतिष्ठाविधिसिद्धये । पूर्वावासे नवावासे स्वावासमकरोत्पुरे ।। ७१
હે રાજન્ ! પછી સંતોના શ્યામ શ્રીહરિ ભગવાનનું નામ સંકીર્તન કરાવી નગરવાસી જનોને પાછા નગરમાં જવાની આજ્ઞા આપી. પોતાના ઉતારામાં આવી સંધ્યાવિધિનું અનુષ્ઠાન કર્યું.૬૬
હે રાજન્ ! પ્રતિદિન ભક્તજનોની સભામાં હરિમંદિર કરવારૂપ પૂર્તકર્મનો મહિમા કહેતા શ્રીહરિને ત્યાં કાંકરીયાની પાળે છ દિવસ પસાર થઇ ગયા.૬૭
તે છ દિવસ દરમ્યાન અનેક ચરિત્રો કર્યાં. તેમાં પુરવાસી ભક્તજનોએ ભગવાન શ્રીહરિને ગીત-વાજિંત્રોના મધુર ધ્વનીનિ સાથે અતિશય હર્ષ પૂર્વક પોતપોતાને ઘેર પધરામણી કરાવી પૂર્ણકામ મનોરથવાળા થઇ વિવિધ ઉપચારોથી તેમની પૂજા કરી.૬૮
ભગવાન શ્રીહરિ પણ સર્વે મનુષ્યોને સંતોષ પમાડી તેઓએ અર્પણ કરેલા પત્ર અને જળને પણ પોતાના હસ્તકમળથી ગ્રહણ કરીને સર્વે જનોને ધર્મમાર્ગમાં સ્થાપન કરતા હતા.૬૯
હે રાજન્ ! નરનારીઓના મોટા મોટા સમુદાયો શ્રીહરિનાં દર્શન કરવા માટે સર્વે ગામો તેમજ નગરોમાંથી પ્રતિદિન ત્યાં આવવા લાગ્યા.૭૦
શ્રીહરિએ છેક ફાગણસુદ બીજને દિવસે પ્રતિષ્ઠા વિધિમાં આગલે દિવસે કરવા યોગ્ય વિધિની સિદ્ધિને માટે નગરની મધ્યે પૂર્વે જ્યાં નવાવાસમાં પોતાનો ઉતારો કરેલો હતો ત્યાં જ ફરી ઉતારો કર્યો.૭૧
विधिज्ञा ब्राह्मणास्तत्र स्वस्ति वाचकपूर्वकम् । कृत्वा ग्रहमस्रं चक्रुः पूर्वेऽह्नयेवाधिवासनम् ।। ७२
तृतीयायां मण्डलेषु दर्शनीयेषु वैदिकाः । अङ्गप्रधानदेवानामर्चनं तमकारयन् ।। ७३
नरनारायणस्याथ प्रतिष्ठां ते यथाविधि । कारयित्वा महापूजां वेदमन्त्रैरकारयन् ।। ७४
गीतवादित्रनिर्घोषो द्विजानां ब्रह्मघोषयुक् । सकला व्यानशे काष्ठास्तालिकाघ्वनिना तदा ।। ७५
नीराजनं हरिः कृत्वा नरनारायणस्य च । मुहूर्तमीक्षमाणस्तं तस्थौ तत्पुरतः स्थिरः ।। ७६
तन्मूर्तियुगलं तर्हि भूरितेजोमयं जनाः ।। सर्वेऽपि दृा परमं विस्मयं लेभिरे नृप ! ।। ७७
तं नत्वा बहिरेत्याथ हविर्भिः सकलान् सुरान् । तर्पयित्वा द्विजवरैः पूर्णाहुतिमजूहवत् ।। ७८
શ્રીનરનારાયણ ભગવાનનો પ્રતિષ્ઠાવિધિ :- હે રાજન્ ! વિધિને જાણતા વિપ્રોએ પ્રતિષ્ઠા વિધિમાં સ્વસ્તિવાચન પૂર્વક ગ્રહયજ્ઞા કરી પહેલે દિવસે જ અધિવાસનું અનુષ્ઠાન કર્યું.૭૨
ત્યારપછી બીજે દિવસે સંવત ૧૮૭૮ ના ફાગણસુદ ત્રીજના દિવસે પ્રતિષ્ઠાના વેદોક્ત વિધિમાં નિષ્ણાંત પ્રાણગોવિંદાદિ બ્રાહ્મણોએ રમણીય સર્વતોભદ્રમંડળને મધ્યે અંગદેવતાઓએ સહિત પ્રધાન દેવતાનું શ્રીહરિ પાસે પૂજન કરાવ્યું.૭૩
અને શ્રીનરનારાયણ ભગવાનની પ્રતિષ્ઠાવિધિ પણ વૈદિક વિપ્રોએ શ્રીહરિ પાસે પૂર્ણ કરાવી. પછી વૈદિક મંત્રોથી શ્રીહરિ પાસે શ્રીનરનારાયણ ભગવાનની મહાપૂજા સંપન્ન કરાવી.૭૪
તે સમયે તાલિકાઓના ધ્વનિની સાથે બ્રાહ્મણોના વેદમંત્રનો ઉચ્ચારણનો ધ્વનિ ગીત વાજિંત્રોના ધ્વનિની સાથે એક થઇ સમગ્ર દિશાઓમાં વ્યાપી ગયો.૭૫
શ્રીહરિ શ્રીનરનારાયણ ભગવાનની મહાઆરતી કરીને તેમની સામે દૃષ્ટિને સ્થિર કરીને બેઘડી પ્રર્યંત એમને એમ ઊભા રહ્યા.૭૬
તે સમયે દર્શન કરનારા જનો શ્રીનરનારાયણ ભગવાનની બન્ને મૂર્તિઓને અતિશય મહાતેજોમય જોઇને પરમ વિસ્મય પામી ગયા.૭૭
ત્યારપછી શ્રીહરિએ ભગવાનની બન્ને પ્રકાશિત મૂર્તિને સાષ્ટાંગ દંડવત્ પ્રણામ કર્યા ને મંદિર બહાર મંડપમાં પધારી વરુણીમાં વરેલા બ્રાહ્મણો પાસે હુતદ્રવ્યથી સમગ્ર દેવતાઓને આહુતિ આપી તર્પણ કર્યું ને પૂર્ણાહુતિનો હોમ કરાવ્યો.૭૮
कर्माचार्याय च ततो दक्षिणां तदभीप्सिताम् । ऋत्विग्भ्यश्च हरिः प्रादाद्विप्रेभ्यो भूयसीमपि ।। ७९
तत आरुह्योञ्चपीठं जनसङ्घाननेकशः । किञ्चिद्विवक्षुरकरोत् तूष्णीं तान् करसंज्ञाया ।। ८०
तदैव मौनमालम्ब्य स्वाननार्पितदृष्टिषु । स्थितेषु तेषु सर्वेषु स ऊर्ध्वैककरोऽब्रवीत् ।। ८१
श्रीनारायणमुनिरुवाच -
सर्वे शृण्वन्तु मद्वाक्यं जना ! वच्मि हितं हि वः । अस्माकमिष्टदेवोऽस्ति श्रीकृष्णः पुरुषोत्तमः ।। ८२
तेजोमण्डलमध्यस्थो गोलोके यः स एव हि । श्रेयसे सर्वभूतानां प्रादुर्भूतोऽस्ति भूतले ।। ८३
धर्मदेवेन मूर्त्या च ध्यातोऽतिदृढभक्तितः । प्रादुर्भूतस्तयोरङ्गाद्द्विरुपो वर्णिवेषधृत् ।। ८४
वरदानेन सन्तोष्य तौ ततः श्रेयसे नृणाम् । नरनारायणाख्योऽसौ बदरीवनमागमत् ।। ८५
कर्मभूमौ भारतेऽत्र मनुष्याणां स्वसंश्रयम् । प्राप्तानां भुक्तिमुक्त्यर्थं तपः कुर्वन्विराजते ।। ८६
શ્રીનરનારાયણભગવાનનો મહિમા :- હે રાજન્ ! ત્યારપછી શ્રીહરિએ પ્રતિષ્ઠાવિધિમાં જોડાએલા પ્રાણગોવિંદાદિ સમગ્ર વિપ્રોને ગમતી અને જોઇતી દક્ષિણાઓ આપી તેમજ અન્ય દક્ષિણા માટે જ પધારેલા સર્વે વિપ્રોને પણ ખૂબજ દક્ષિણા આપી રાજી કર્યા.૭૯
ઊંચા સિંહાસન ઉપર વિરાજમાન થઇ દર્શન માટે ઉમટેલા સર્વે ભક્તજનોને કંઇક કહેવાની ઇચ્છાથી ભગવાન શ્રીહરિએ તે સર્વે જનોને હાથની સંજ્ઞાથી મૌન કર્યા.૮૦
તે સમયે મૌનભાવનો આશ્રય કરી પોતાના મુખકમળ સામે દૃષ્ટિ બાંધીને બેસી રહેલા સર્વે જનોને શ્રીહરિ ઊંચો હાથ કરી કહેવા લાગ્યા.૮૧
હે સર્વે ભક્તજનો ! તમે સર્વે મારૂં વચન સાંભળો. હું તમારૂં હિત થાય તેવી વાત કરૂં છું. હે ભક્તજનો ! પુરુષોત્તમ શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન આપણા ઇષ્ટદેવ છે તે અક્ષરબ્રહ્મધામના તેજને વિષે રહેલા છે. તે જ ભગવાન આ પૃથ્વી પર સર્વ જીવપ્રાણી માત્રના કલ્યાણને વાસ્તે પ્રગટ થયા છે.૮૨-૮૩
ધર્મપ્રજાપતિ અને પત્ની મૂર્તિદેવીએ અતિશય ભક્તિભાવની સાથે તેનું ધ્યાન કર્યું. ત્યારે તેના ધ્યાનના પ્રભાવથી તેમના ઉપર પ્રસન્ન થઇ ભગવાન વર્ણીવેષ ધારણ કરેલા નર અને નારાયણ આવાં બે સ્વરૂપે ભક્તિના અંગથી પ્રગટ થયા.૮૪
તે નરનારાયણ ભગવાન ધર્મ અને મૂર્તિ બન્નેને તેઓએ માગેલા ઇચ્છિત વરદાનનું પ્રદાન કરી, બન્નેને સંતોષ પમાડી, મનુષ્યોના કલ્યાણને વાસ્તે બદરિકાશ્રમમાં ચાલ્યા ગયા.૮૫
પોતાની કર્મભૂમિ એવા એ બદરિકાશ્રમને વિષે ભારતદેશમાં પોતાનું શરણું લેનાર મનુષ્યોની ભુક્તિ અને મુક્તિને માટે તપનું આચરણ કરનારા તે બદરિકાશ્રમને શોભાવી રહ્યા છે.૮૬
भूमेर्भारापनुत्यर्थं ब्रह्माद्यैः प्रार्थितः स तु । श्रीकृष्णो यादवकुले कृपयाऽविर्बभूव ह ।। ८७
नरोऽर्जुनाख्यया जातः कुरुवंशे सखा हरेः । तेनार्जुनेन युक्तोऽसौ नरनारायणः स्मृतः ।। ८८
नरनारायणः सोऽयमत्र सुस्थापितो मया । भक्त्यैतस्य नृणां श्रेयो भविष्यति न संशयः ।। ८९
नियमेन करिष्यन्ति प्रत्यहं येऽस्य दर्शनम् । ते प्राप्स्यन्ति जना नूनं भुक्तिं मुक्तिं च वाञ्छिताम् ।। ९०
सेवनादस्य पुत्रार्थी पुत्रं प्राप्स्यति निश्चितम् । धनं धनार्थी विद्यार्थी विद्यां कामं च कामुकः ।। ९१
एतस्याराधनादिच्छा सर्वा पूर्णा भविष्यति । निष्कामाः सेवनादस्य तरिष्यन्ति भवाम्बुधिम् ।। ९२
श्रीमद्बागवतादीनां सच्छास्त्राणां तु ये बुधाः । करिष्यन्ति पुरुश्चर्यां गायत्र्या वास्य मन्दिरे ।। ९३
सर्वे मनोरथास्तेषां सफला भाविनः किल । इह लोके परस्मिन्वा तेषां न्यूनं न किञ्चन ।। ९४
उत्तराफल्गुनीऋक्षे फाल्गुने मासिदर्शनम् । देशान्तरस्थैरप्येत्य कार्यमस्याखिलार्थदम् ।। ९५
હે ભક્તજનો ! આ પૃથ્વીનો ભાર ઉતારવા બ્રહ્માદિ દેવતાઓની પ્રાર્થનાથી તે બદરિપતિ શ્રીનારાયણ ભગવાન, કૃષ્ણ સ્વરૂપે યાદવકુળમાં પ્રગટ થયા હતા.૮૭
હરિના સખા એવા નર તે કુરુવંશમાં અર્જુન નામે પ્રગટ થયા હતા. તેથી જ અર્જુનની સાથે વિરાજતા શ્રીકૃષ્ણ ભગવાનને ''શ્રીનરનારાયણ'' કહેવાય છે.૮૮
તે શ્રીનરનારાયણ ભગવાનની મેં આ મંદિરમાં પ્રતિષ્ઠા કરી છે. આ શ્રીનરનારાયણ ભગવાનનું કાયા, મન, વાણીથી જે મનુષ્યો સેવન કરશે તેનું ચોક્કસ કલ્યાણ થશે, તેમાં કોઇ સંશય કરવો નહિ.૮૯
જે મનુષ્યો પ્રતિદિન નિયમપૂર્વક આ શ્રીનરનારાયણ ભગવાનનાં દર્શન કરશે તેઓ મનોવાંછિત ભુક્તિ અને મુક્તિને નિશ્ચે પામશે. ૯૦
કોઇ શ્રદ્ધાપૂર્વક સેવા પૂજા કરશે તો તે પુત્રાર્થી પુત્ર પામશે, ધનાર્થી ધનને પામશે અને વિદ્યાર્થી વિદ્યાને પામશે. ઉપરાંત જેને જે ઇચ્છા હશે તે તેને પ્રાપ્ત થશે, તેમાં કોઇ સંશય નથી.૯૧
હે ભક્તજનો આ શ્રીનરનારાયણ ભગવાનની આરાધના કરવાથી સર્વ પ્રકારની ઇચ્છાઓ પૂર્ણ થશે. નિષ્કામી ભક્તો આ શ્રીનરનારાયણ ભગવાનની સેવા કરવાથી સંસારસાગરને તરી જશે.૯૨
જે બુદ્ધિમાન જનો શ્રીમદ્ભાગવત આદિ સત્શાસ્ત્રોનું પુરશ્ચરણ કે ગાયત્રી મંત્રનું પુરશ્ચરણ અહીં શ્રીનરનારાયણ ભગવાનની સમીપે બેસીને કરશે, તે સર્વે જનોના સર્વે મનોરથો સફળ થશે. આ રીતે પૂર્વોક્ત સર્વે જનોની આલોકની કે પરલોકની કોઇ પણ ઇચ્છા હશે તે ચોક્કસ પૂર્ણ થશે, તેમાં કોઇ સંશય નથી.૯૩-૯૪
હે ભક્તજનો ! ઉપરોક્ત સર્વે મનોરથો પૂર્ણ કરવા માટે દેશાંતરવાસી મનુષ્યોએ પણ ફાગણમાસમાં ઉત્તરાફાલ્ગુની નક્ષત્રમાં ફૂલડોલને દિવસે એકવાર પણ અહીં સર્વ મનોરથોને પૂર્ણ કરનાર શ્રીનરનારાયણ ભગવાનનાં અવશ્ય દર્શન કરવાં.૯૫
सुव्रत उवाच -
इत्याकर्ण्य हरेर्वाक्यं जनाः प्राञ्जलयो नृप ! । तथेति जगृहुः सर्वे चक्रुः कृष्णेक्षणं ततः ।। ९६
विप्रांश्च भोज्यैः स सहस्रशोऽथ तदीप्सितैस्तोषयति स्म तत्र । दानैरनेकैरपि दक्षिणाभिर्ब्रह्मण्यदेवो भगवानुदारः ।। ९७ ।।
अनेक देशेभ्य उपागतानां वृन्दैर्नराणामपि योषितां च । वादित्रगीतध्वनिनादिताशैः सुसङ्कलं तन्नगरं तदासीत् ।। ९८
स्वावासमेत्य स ततो नगरोपकण्ठे स्नत्वा स्वसोदरनिवेशन आश रात्रौ । चक्रे ततश्चतुरशीतिमपि द्विजानां ज्ञातींश्च भोजयितुमेव मनो महात्मा ।। ९९
ततोऽपरेद्युः सकलान् स पौरानागन्तुकांश्चाखिलविप्रसङ्घान् । सुभोजयामास पुराद्वहिस्तत्सरोवरं चाभित आशुकारी ।। १००
यथेष्टसर्पिर्ग्रहनोदितानां घृतप्रियाणां नृप ! गौर्जराणाम् । तत्रोत्सवोऽभूत्सुमहान् द्विजानां सयोषितां भूरि मुदाश्नतां वै ।। १०१
तान्भोजयित्वाथ च दक्षिणाभिः स तोषयित्वा च गृहान्विसृज्य । सतिन्तिडीराजिपरिश्रिते स्वे सुखं न्यषीदद्धरिरुच्चंपीठे ।। १०२
एकस्मिन्नैव दिवसे पौराश्चान्ये सहस्रशः । ह्मणा भोजितास्तेनेत्याश्चर्यमभवन्नृणाम् ।। १०३
સુવ્રતમુનિ કહે છે, હે રાજન્ ! ભગવાન શ્રીહરિનાં આવાં અમૃતની સમાન વચનો સાંભળી સર્વે ભક્તજનો બે હાથ જોડી તમે જેમ કહ્યું તે પ્રમાણે જ અમો કરશું, એમ કહી શ્રીહરિનાં વચનને માથે ચડાવ્યું. પછી સર્વે ભક્તજનોએ શ્રીનરનારાયણ ભગવાનનાં અતિ હર્ષથી દર્શન કર્યાં.૯૬
બ્રાહ્મણોને હમેશાં દેવ માનીને પૂજન કરનારા ભગવાન શ્રીહરિએ પ્રતિષ્ઠાને દિવસે હજારો બ્રાહ્મણોને ઇચ્છિત ભોજનો જમાડી તૃપ્ત કર્યા ને અનેક પ્રકારની ગાયો તથા ધનની દક્ષિણા આપી સંતોષ પમાડયા.૯૭
તે સમયે અનેક દેશમાંથી આવેલા નરનારીઓ ગીત વાજિંત્રોનો મધુર ધ્વનિ કરીને દશે દિશાઓને ગજાવવા લાગ્યા. આવા જનસમૂહોથી આખું શ્રીનગર મનુષ્યોથી ઊભરાયું હતું.૯૮
પછી ભગવાન શ્રીહરિ નગરથી બહાર કાંકરીયાની પાળ ઉપર રાખેલા પોતાના નિવાસસ્થાને પધાર્યા. સ્નાન કરી રાત્રે પોતાના ભાઇને ઘેર ભોજન કર્યું, પછી બ્રાહ્મણોની ચોર્યાસી કરવાનો મનમાં સંકલ્પ કર્યો.૯૯
ને રાતોરાત સામગ્રી ભેળી કરાવી તત્કાળ કાર્યને સિદ્ધ કરી શકનાર ભગવાન શ્રીહરિ બીજે દિવસે નગરથી બહાર કાંકરીયા સરોવરને કિનારે ચારે બાજુ ફરતે સમગ્ર પુરવાસી તથા અન્ય દેશોથી આવેલા સમગ્ર બ્રાહ્મણોનાં મંડળોને ભોજન જમાડી તૃપ્ત કર્યા.૧૦૦
હે રાજન્ ! ભગવાન શ્રીહરિએ ઇચ્છા પ્રમાણે ઘી, સાકર લેવાની પ્રેરણા કરી તેથી પુષ્કળ ઘીપ્રિય ભૂદેવો અતિશય આનંદ પામી પોતાની સ્ત્રીઓની સાથે હર્ષથી કંઠ સુધી બહુ ભોજન કર્યું. આ રીતે આખો દિવસ ભોજન કરી રહેલા ગુજરાતવાસી સર્વે બ્રાહ્મણોનો ત્યાં મોટો ઉત્સવ થયો.૧૦૧
આ રીતે સર્વેને ભોજન કરાવી મનગમતી દક્ષિણાઓ આપી, પોતપોતાને ઘેર જવાની રજા આપી. ત્યારપછી શ્રીહરિ આંબલીઓના વૃક્ષની પંક્તિઓથી શોભતા સ્થાને સ્થાપન કરેલા ઊંચા સિંહાસન ઉપર સુખપૂર્વક બેઠા.૧૦૨
શ્રીસ્વામિનારાયણ ભગવાને પુરવાસી તેમજ દેશાંતરવાસી હજારો બ્રાહ્મણોને એકજ દિવસમાં સંકલ્પ કરી તત્કાળ સામગ્રી ભેળી કરી જમાડી દીધા. તેથી સર્વે મનુષ્યોને અતિશય આશ્ચર્ય થયું. કારણ કે આથી પહેલાં આવું કોઇ પણ કરી શક્યું ન હતું.૧૦૩
सर्वेषामपि लोकानां तदानन्दो महानभूत् । आबालवृद्धं हि जना जगुस्तस्यैव तद्यशः ।। १०४
पूजोत्सवव्यवस्थां च सम्प्रदायानुसारतः । पञ्चम्यां कारयामास नरनारायणस्य सः ।। १०५
तस्मिन्नेव दिने भुक्त्वापरो सानुगस्ततः । नरनारायणं नत्वा निर्ययौ स सतां पतिः ।। १०६
आनन्दितान् स्वेन मुदानुयातो निवर्तयित्वा पुरवासिनोऽसौ । साकं स्वकीयानुचरैरुपायान्नारायणो दुर्गपुरं नरेश ! ।। १०७
હે રાજન્ ! તે સમયે આબાલવૃદ્ધ સર્વે મનુષ્યોને એટલો બધો આનંદ થયો કે રાત્રી દિવસ શ્રીનરનારાયણ ભગવાનની પ્રતિષ્ઠા સમયે જમાડવામાં આવેલા બ્રાહ્મણચોર્યાસીની જ વાતો કરતા હતા.૧૦૪
શ્રીહરિએ ફાગણસુદ પાંચમને દિવસે પોતાના ઉદ્ધવસંપ્રદાયની રીતને અનુસારે શ્રીનરનારાયણ ભગવાનની પૂજા તથા ઉત્સવો ઉજવવા માટે વ્યવસ્થાની ગોઠવણી કરી.૧૦૫
પછી શ્રીહરિ તે જ દિવસે પોતાના ભાઇને ઘેર ભોજન કરી, બપોર પછી શ્રીનરનારાયણ ભગવાનનાં દર્શન કરી, નમસ્કાર કરી, સંતો પાર્ષદોની સાથે શ્રીનગરથી ચાલી નીકળ્યા.૧૦૬
હે નરેશ ! શ્રીહરિએ પોતાનાથી અતિશય પ્રસન્ન થયેલા અને હર્ષથી પાછળ આવતા સર્વે પુરવાસી ભક્તજનોને પાછા વાળ્યા અને પોતાના પાર્ષદોની સાથે ગઢપુર પધાર્યા.૧૦૭
सङ्गतान्बहुश आत्मसंश्रितान् पुष्पदोलमहदर्शनाय च । वीक्षणेन पुरि तत्र नन्दयन्नेत्य स स्ववसतिं ह्युपाविशत् ।। १०८
योषितस्तमवलोक्य सादरं वीततद्विरहवेदनास्तदा । एत्य तं च निकषा ववन्दिरे लेभिरे बहुमुदं जयादयः ।। १०९
સુવ્રતમુનિ કહે છે, હે પ્રતાપસિંહ રાજન્ ! ગઢપુરને વિષે ફૂલડોલનાં દર્શન કરવા પધારેલા સર્વે ભક્તજનોને દર્શનનું સુખ આપ્યું. ને પોતાના નિવાસસ્થાન અક્ષર ઓરડીએ આવી પલંગ ઉપર વિરાજમાન થયા.૧૦૮
તે જ સમયે જયાબા અને લલિતાબા આદિ સ્ત્રી ભક્તોએ આદરપૂર્વક ભગવાન શ્રીહરિનાં દર્શન કરી બહુ દિવસના વિરહની વેદના દૂર કરી, એકદમ શ્રીહરિની નજીક આવી પંચાંગ પ્રણામ કરી અતિશય આનંદ પામ્યાં.૧૦૯
इति श्रीसत्सङ्गिजीवने नारायणचरित्रे धर्मशास्त्रे चतुर्थप्रकरणे श्रीनरनारायणप्रतिष्ठानिरूपणनामा पञ्चविंशोऽध्यायः ।। २५
આ પ્રમાણે અવતારી શ્રીનારાયણના ચરિત્રરૂપ શ્રીમત્સત્સંગિજીવન નામે ધર્મશાસ્ત્રના ચતુર્થ પ્રકરણમાં શ્રીનગરને વિષે પ્રથમ મંદિર કરીને શ્રીનરનારાયણ ભગવાનની પ્રતિષ્ઠા કરી એ નામે પચીસમો અધ્યાય પૂર્ણ થયો. --૨૫--